معرفی رشته زبان و ادبیات فارسی (کد 2101) در مقطع دکتری:

رشته زبان و ادبیات فارسی یکی از رشته‌های پرطرفدار در کنکور دکتری است. رشته زبان و ادبیات فارسی یکی از قدیمی ‌ترین رشته‌هایی است که در دانشگاه‌های کشور ارائه شده است. رشته زبان و ادبیات فارسی تا سال 1394 در مقطع دکتری جزء رشته های گروه زبان به شمار می­آمد و از سال 1395 به بعد در این مقطع نیز به گروه علوم انسانی پیوست.

رشته زبان و ادبیات فارسی از رشته­ های شناور در کارشناسی ارشد است، به این معنا که کلیه داوطلبان با هر مدرک کارشناسی می‌توانند در این رشته شرکت کنند اما در مقطع دکتری فقط دارندگان مدرک کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی (کلیه گرایش‌ها)، آموزش زبان فارسی، آموزش زبان فارسی به غیر فارسی­زبانان و فرهنگ و زبان­های باستانی می‌توانند در این رشته امتحان دهند.

هدف از تحصیل رشته زبان و ادبیات فارسی (کد 2101) در مقطع دکتری:

هدف از تحصیل در رشته زبان و ادبیات فارسی ادامه آشنایی با ادب و فرهنگ غنی ایران و گاه جهان است؛ زیرا ادبیات روح یک جامعه را پویا و متحرک می ‌سازد. زندگی معنوی یک ملت در سایه ادبیات به بالندگی و پویایی می‌رسد و بیشتر افرادی که در رشته زبان و ادبیات فارسی تحصیل می‌کنند، بیش از هرچیز علاقه خود را دنبال می‌کنند.

رشته زبان و ادبیات فارسی از محبوب­ترین رشته هاست؛ زیرا در رشته زبان و ادبیات فارسی، آشنایی با ادب و فرهنگ جهانی و لزوم یادگیری زبان­های خارجه دانشجویان را به وادی عرفان، فلسفه و الهیات می­کشاند و نوعی جامعیت را برای آن­ها به ارمغان می­آورد.

در رشته زبان و ادبیات فارسی تنوع موضوع برای تحقیق و بررسی ممکن است سردرگمی دانشجویان را در پی داشته باشد اما از طرفی ارتباط تنگاتنگ این موضوعات همچون بررسی­ های سبکی، زبان و گفتمانی؛ بررسی­ های روایی، داستانی، فراداستانی، بررسی­ های بلاغی و دستوری و در کنار این موضوعات بررسی­های محتوایی متون نظم و نثر که دوباره از هر کدام می­توان به عرصه ­های مختلفی مانند عرفان، غنا، حکمت و حماسه پل زد، جاذبه های خود را دارد که البته چنین عرصه گسترده و پرتنوعی نیازمند راهنمایی اساتید و دقت و توجه دانشجویان می­باشد.

آینده شغلی و بازار کار مربوط به فارغ ­التحصیلان رشته زبان و ادبیات فارسی (کد 2101) در مقطع دکتری (اعم از شغل­های دولتی و خصوصی و اجرایی):

بازار کار بیشتر فارغ‌التحصیلان مقطع دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی، عضویت در هیئت علمی دانشگاه­ها است. البته در چند سال اخیر به دلیل زیاد بودن تعداد فارغ‌التحصیلان، آن­ها مسئولیت‌هایی چون دبیری در مراکز آموزشی و مسئولیت‌هایی در مراکزی همچون بخشداری، فرمانداری، شهرداری و استانداری را بر عهده می­گیرند. ویراستاری یکی از مهارت‌هایی است که بازار نسبتاً خوبی در آینده شغلی رشته زبان و ادبیات فارسی دارد. البته می‌توان به نویسندگی و شاعری نیز اشاره کرد که مختص فارغ‌التحصیلان دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی نیست و بیشتر کاری از روی علاقه و عشق است.

به عنوان فارغ­ التحصیل رشته زبان و ادبیات فارسی می­توان به ترجمه عربی و انگلیسی نیز اشاره کرد؛ زیرا در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی، دروس نظم و نثر عربی و نیز صرف و نحو عربی ارائه می­شود و در مقطع دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی نیز نظم و نثر عربی از کتب تخصصی تدریس می­شود.

در رشته زبان و ادبیات فارسی در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد، علاقه دانشجویان و تنوع و جذابیت دروس، آن­ها را به فراگیری زبان انگلیسی تشویق می­کند. لازم به ذکر است که در مقطع دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی نیز ارائه مدرک بین ­المللی زبان انگلیسی الزامی می­باشد که فارغ­ التحصیلان رشته زبان و ادبیات فارسی با کمی تلاش و صرف همت به راحتی می­توانند به عنوان مترجم نیز مشغول به کار شوند.

توضیحی در رابطه با تعداد کل واحدهایی که در مقطع دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی (کد 2101) باید گذرانده شود (واحدهای تئوری و دوره مربوط به انجام رساله):

در دوره دکتری جمعاً 36 واحد گذرانده می‌شود: 18 واحد تئوری 18 واحد پایان­نامه 36 واحد

سه ترم آموزشی: نیمسال اول: 6 واحد، نیمسال دوم: 6 واحد، نیمسال سوم: 6 واحد

ترم چهارم: آمادگی برای امتحان جامع، از ترم پنجم به بعد: پایان‌نامه

تعداد سنوات مجاز دانشگاهی در رشته زبان و ادبیات فارسی 9 ترم می­باشد که تعداد ترم مجاز برای ارائه پروپوزال تا فارغ­التحصیلی در اغلب دانشگاه­ها 6 ترم و در برخی دانشگاه­ها نیز 4 ترم می­باشد.
علاوه بر گرایش محض چند سالی است که گرایش‌هایی چون ادبیات غنایی، ادبیات عرفانی، ادبیات حماسی و آموزش زبان فارسی در بعضی از دانشگاه­ها آموزش داده می­شود که البته ظرفیت هر کدام از این گرایش­ها همین­طور ارائه شدن یا نشدن آن­ها در کنکور سازمان سنجش متغیر می­باشد و به اعلام ظرفیت از سوی دانشگاه­ها بستگی دارد.

در گرایش ادبیات حماسی، دروسی همچون «مبانی نظری اسطوره­شناسی»، «تحقیق در ادبیات ایران پیش از اسلام»، «آشنایی با زبان­های ایران پیش از اسلام»، «تأثیر شاهنامه در فرهنگ و هنر اسلامی ـ ایرانی» و «آثار حماسی و ادبیات عامیانه» تدریس می­شود که نشان ­دهنده پیوند ناگسستنی اسطوره، زبان، فرهنگ و ادبیات عامه با قهرمانی­ها و عقاید یک ملت است و ابعاد گسترده و متنوعی چون ادبیات حماسی عرفانی، ادبیات حماسی پهلوانی و ادبیات حماسی دینی را به دنبال دارد.

هدف از گرایش آموزش زبان فارسی در مقطع دکتری، شناخت روش­های صحیح، کاربردی و بهینه آموزشی برای القای صحیح مفاهیم ادبیات و زبان فارسی به غیر فارسی­زبانان می­باشد و بدین منظور دروسی همچون «تاریخ تحول زبان فارسی»، «ساختمان آوایی و واژگانی زبان فارسی» و «نظام روابط دستوری زبان فارسی» برای آشنایی کامل دانشجویان با دستگاه صرفی و نحوی و آوایی زبان فارسی تدریس می­شود و همین­طور دروسی به منظور آشنایی با ریشه­ها و خاستگاه ­های هر کدام از سه گرایش اصلی زبان و ادبیات فارسی که شامل ادبیات حماسی، غنایی و عرفانی است، ارائه می­شود؛ مانند «مبانی ادبیات غنایی و تعلیمی»، «مبانی ادبیات حماسی و قهرمانی» و «مبانی عرفان اسلامی». در زمینه ریشه­یابی ادبیات معاصر نیز درس «زمینه ­های ادبیات معاصر» ارائه می­شود.

دروس اختیاری این گرایش برای راهنمایی بیشتر و بهتر دانشجویان شامل «روش تحقیق در ادب فارسی»، «فنون ادبی و بلاغی» و «زبان­های باستانی» می­باشد.

«تحقیق در متون عربی نظم و نثر» در گرایش­های ادبیات حماسی و ادبیات غنایی ارائه نمی­شود و در گرایش ادبیات عرفانی نیز جزء دروس اختیاری

می ­باشد اما در گرایش آموزش زبان فارسی و گرایش محض از دروس الزامی و اصلی است.

گرایش­های رشته زبان و ادبیات فارسی (کد 2101) در مقطع دکتری
رشته زبان و ادبیات فارسی در مقطع دکتری شامل 4 گرایش می­باشد که عبارت­اند از: ادبیات حماسی، ادبیات عرفانی، ادبیات غنایی و آموزش زبان فارسی.

ادبیات حماسی قدیمی­ترین گرایش در رشته زبان و ادبیات فارسی می­ باشد. بعدها ادبیات غنایی نیز به عنوان گرایش مستقلی برای تدریس در دانشگاه در نظر گرفته شد و می­توان گفت ادبیات عرفانی زیرشاخه ادبیات غنایی است.

در مقطع کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی گرایش­هایی همچون ادبیات عامه، ادبیات معاصر، ادبیات روایی، ادبیات کودک و نوجوان، ادبیات پایداری و مقاومت، ادبیات تطبیقی، ویرایش و نگارش، نظریه و نقد ادبی و آموزش زبان فارسی به تعداد اندک در برخی دانشگاه­ها مانند دانشگاه شهید بهشتی تهران برگزار می­شود اما در مقطع دکتری تنها گرایش آموزش زبان فارسی ارائه می­شود.

ادبیات حماسی: نوعی شعر است و از قدیم­ترین گونه­ های ادب کلاسیک جهان می­باشد. نوع ادبی حماسه در تقسیم­بندی­های نخستین منتقدان تاریخ چون هوراس و ارسطو از انواع اصلی است و ریشه در کهن­ترین باورهای انسان و اساطیر و افسانه ­های دیرین ملل جهان دارد.

ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی از جمله تمدن­های کهن و همتای تمدن­های بزرگی چون یونان، هند و چین می­باشد. در چنین تمدن­های کهن و دیرپایی لزوم تأسیس رشته­ های دانشگاهی در حوزه ادبیات حماسی بیشتر احساس می­شود.

ادبیات فارسی چه در دوره­ فارسی میانه و چه در دوره فارسی دری صاحب آثار حماسی بی­نظیری است. اوج حماسه منظوم فارسی «شاهنامه» استاد طوس، فردوسی، می­باشد که در دروس دانشگاهی گرایش ادبیات حماسی به عنوان مبنا در نظر گرفته می­شود. اگرچه در این گرایش به تحلیل مجموعه آثار حماسی ـ اساطیری ایران پرداخته می­شود، شاهنامه فردوسی هسته مطالعاتی اساتید و دانشجویان را شکل می­دهد.

هدف نهایی گرایش ادبیات حماسی در رشته زبان و ادبیات فارسی، شناخت جامع و علمی نسبت به گستره عظیم متون حماسی و اساطیری فارسی و تطبیق آن­ها با نمونه­ های مشابه جهانی با استفاده از روش­ها و نظریه­ های نوین تحلیل اساطیر و متون حماسی می­باشد.